Đối với trẻ con, lời khen rất quan trọng, nhất là yếu tố động viên, khích lệ và tạo cho trẻ sự tự tin cần thiết trong cuộc sống, định hướng trẻ đi đến một nền tảng tích cực cho tương lai. Một đứa trẻ vừa chập chững biết đi, ba mẹ vỗ tay khen, nó hiểu rằng việc nó cố gắng đi đang được khuyến khích. Hoặc có những đứa trẻ được thầy cô, ba mẹ khen ngợi vì học giỏi, nó hiểu rằng thành quả của nó được công nhận… Tuy nhiên, lời khen không cân nhắc sẽ biến thành “con dao hai lưỡi”. Do trẻ còn quá nhỏ để cảm nhận được mức độ của lời khen: khi nào mang ý nghĩa khích lệ, khi nào có giá trị xã giao, khi nào là lời tán thưởng cho thành tích nổi bật… nên trẻ dễ bị ngộ nhận. Và luôn luôn, trẻ có xu hướng tự mãn, cho rằng mình rất giỏi, rất tuyệt khi được mọi người khen. Từ đó trẻ ít có ý chí phấn đấu mà luôn luôn “ngủ trong vinh quang” của mình. Do đó, các bậc cha mẹ cần có một hướng giáo dục đúng đắn cho trẻ, nằm “vực dậy” tính năng động trước khi trẻ rơi và tình trạng thụ động.

Thứ nhất, cha mẹ không nên tâng bốc, khen ngợi con mình quá mức ngay khi có mặt của nó. Điều đó không mang tính khuyến khích, ngược lại tạo cho trẻ tính tự cao, bất cần đời, kiêu ngạo, không tôn trọng người đối diện (vì trẻ cho rằng mình hơn mọi người).

Thứ hai, lời khen nên tùy theo độ tuổi. Khi trẻ còn nhỏ thì lời khen mang tính “đại trà”, nghĩa là khen mọi lúc mọi nơi nhằm tạo cho trẻ có niềm tin. Nếu trẻ càng lớn dần, nên khen ít hơn nhưng thiết thực hơn và lời khen cũng giản đơn hơn. Chẳng hạn: “Con nấu nồi cơm này cũng không đến nỗi tệ, cố gắng nhé!”, “Tuy môn toán con được điểm 10 nhưng không có nghĩa là con giỏi, hãy chứng tỏ thành tích mình bằng việc học tốt, hạnh kiểm tốt, cha (mẹ) rất hoan nghênh con”…

Thứ ba, hạn chế những lời khen cho những việc không cần thiết. Cứ một chuyện nhỏ nhặt mà khen lấy khen để sẽ làm trẻ thụ hưởng. Vì nếu không hken ngợi, ca tụng, trẻ sẽ không chịu làm bất cứ việc gì, đôi khi trẻ còn xem rằng mình là nhân vật quan trọng. Chẳng hạn khi cha mẹ nhờ trẻ rót giùm ly nước, không nên khen: “con giỏi quá!” mà cần nói: “Cảm ơn con!”.

Thứ tư, không nên khen trẻ bằng việc tặng thưởng những đồ vật có giá trị. Giả dụ, một người cha bảo rằng nếu con mình thi đậu đại học, sẽ tặng cho con một sợi dây chuyền vàng, một chiếc xe gắn máy tay ga, laptop… Những đồ vật tặng thưởng nên chỉ mang tính tượng trưng và có giá trị thấp như: đôi giày, quần áo, vé xem ca nhạc… Bởi vì giá trị càng lớn khiến cho trẻ xem chuyện học hành hay công việc nào đó như là cuộc mua bán, và theo thời gian, trẻ càng thích “ra giá” với ba mẹ những đồ vật có giá trị hơn khi ba mẹ yêu cầu trẻ làm việc gì. Nếu muốn tặng quà giá trị cho con, khi thấy cần thiết, thì cứ mua cho trong một dịp nào cũng được, chứ không nên khuyến khích trẻ theo kiểu này.

Như vậy, lời khen cũng rất cần kèm theo lời cảnh báo, nhắc nhở để trẻ biết được giới hạn hành vi của mình, cũng như giới hạn và giá trị của lời khen đó. Có như thế, lời khen sẽ biến thành “kim chỉ nam” giúp trẻ năng vận động ở hiện tại và tương lai.

Nguyễn Hoàng Duy